Wystawa kolekcji Bohdana i Warwary Chanenków z Kijowa w Zamku Królewskim w Warszawie – do 30 marca 2025

Narodowe Muzeum Sztuki im. Bohdana i Warwary Chanenków w Kijowie w wyniku działań wojennych jesienią 2022 roku doznało poważnych zniszczeń. Dyrekcja muzeum podjęła decyzję dotyczącą ochrony zgromadzonych tam dzieł poprzez wypożyczenie ich na wystawę czasową do Zamku Królewskiego w Warszawie. Wcześniej, dzięki zaangażowaniu pracowników muzeum, udało się zabezpieczyć dzieła przed wojennymi uszkodzeniami.

Wypożyczenie kolekcji do Zamku Królewskiego w Warszawie ma na celu nie tylko prezentację na wystawie, ale również przeprowadzenie konserwacji dzieł. W trakcie konserwacji często prowadzone są badania, których wyniki bywają zaskakujące. W tym przypadku prace konserwatorskie pozwoliły odkryć, co stało się z dwoma dziełami z kolekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, które przez wiele lat uznawano za zaginione. Ale o tym opowiemy później… Oprócz tych dwóch dzieł z kolekcji królewskiej możemy też zobaczyć Portret Stanisława Augusta w stroju Henryka IV, namalowany przez Louise-Elisabeth Vigee-Le Brun w 1797 roku. Ten portret czeka na nas na samym końcu kolekcji, chociaż go widzimy od samego początku, po wkroczeniu do galerii.

W Polsce dzieła z muzeów, galerii ukraińskich znajdują schronienie i można je oglądać na wystawach m.in Muzeum Narodowym w Poznaniu, na Zamku Królewskim na Wawelu.

Osoby zainteresowane tym, co działo się z dziełami sztuki podczas II wojny światowej – zachęcam do lektury książki profesor Bożeny Fabiani Ocalić sztukę.

Historia kolekcji Bohdana i Warwary Chanenków z Kijowa

Kolekcja dzisiaj liczy około 25 tyś dzieł.. ale to nie jest tak, że powstała z dnia na dzień. Tu historię trzeba zacząć jak bajkę…
… dawno dawno temu.. bo w 1871 roku młody prawnik Bohdan Chanenko rozpoczął służbę państwową w Sankt Petersburgu. To właśnie tam zaczęło rozwijać się jego zainteresowanie sztuką.

W 1874 roku Bohdan Chanenko poślubił Warwarę Tereszczenkową. W ramach podróży poślubnej wyjechali za granicę, gdzie dokonali zakupu jednego z pierwszych dzieł do swojej kolekcji– obrazu Dziewczyna z martwym ptaszkiem. Dzieło to można podziwiać na wystawie.
W kolejnych latach (1876–1881) małżeństwo mieszkało w Warszawie, gdzie Bohdan został członkiem Warszawskiego Sądu Okręgowego. W czasie pobytu w Warszawie poznali oni liczne kolekcje prywatne, co zainspirowało ich do dalszego wzbogacania własnych zbiorów.
Po 1881 roku Bohdan i Warwara Chanenkowie kontynuowali rozwijanie swojej kolekcji sztuki, która stała się jedną z najważniejszych na terenie Ukrainy. Ich zbiory obejmowały dzieła sztuki europejskiej, azjatyckiej i starożytnej. W 1917 roku Bohdan Chanenko zmarł, a Warwara kontynuowała ich wspólne dzieło, ostatecznie przekazując kolekcję narodowi ukraińskiemu.

W 1919 roku, na bazie przekazanych zbiorów, utworzono Narodowe Muzeum Sztuki im. Bohdana i Warwary Chanenków w Kijowie. W okresie radzieckim muzeum funkcjonowało jako instytucja państwowa, a jego zbiory były dostępne dla publiczności.
Po II wojnie swiatowej, w ramach procesów restytucyjnych, część dzieł (89 601) została zwrócona, głównie do krajów Unii Europejskiej, w tym aż 89 459 do Niemiec. Muzeum szacuje ze w czasie II wojny swiatowej straciło ok 27 tys. dzieł.
W czasach ZSRR muzeum kontynuowało swoją działalność, jednak polityka kulturalna tamtego okresu wpływała na sposób prezentacji i interpretacji zbiorów. Mimo tych wyzwań, Muzeum Chanenków zachowało swoją pozycję jako jedna z najważniejszych instytucji kulturalnych w regionie, a jego kolekcja stanowiła istotny element dziedzictwa kulturowego Ukrainy.
Teraz w czasie wojny – trzeba chronić tą kolekcje, jeden z ideologów nazistowskich, Alfred Rosenberg, twierdził, że wystarczy zniszczyć zabytki kultury narodu, aby ten w kolejnym pokoleniu przestał istnieć jako nacja. A jak wiemy, z naszej polskiej historii naziści nasze zabytki chętne przywłaszczali albo niszczyli jak np. pomnik Chopina, czy Adama Mickiewicza – których kiedyś wspomniałam. Do dzisiaj wiele dzieł nie zostało onalezionych po tych wszystkich wichurach, i zawirowaniach historycznych…

Wystawa kolekcji Bohdana i Warwary Chanenków z Kijowa

Wystawa w Zamku Królewskim w Warszawie, składa się z 37 dzieł w tym obrazów, lektyki, dwóch posągów przedstawiajających Maurów oraz skrzyni ślubnej.

Obrazy są podzielone na sekcje:

• sztuka holenderska
• sztuka włoska
• sztuka hiszpańska
• sztuka flamandzka
• sztuka francuska
• Polonica.
  
  Poniżej wybrane dzieła…..
  

Sztuka holenderska

Sztuka włoska

Dziewczyna z martwym ptakiem – Cesare Fracassini

Ten obraz to jeden z pierwszych kupionych dzieł przez małżeństwo kolekcjonerów. Obraz pełen ukrytych znaczeń
Zamyślona dziewczyna trzyma w rękach martwego szczygła. A ptak to przecież ucieleśnienie wolności, lotu, symbolami nadziei i marzeń, a także ludzkiej duszy. Za dziewczyna skrada się kocurek – a to może być symbol straconej cnoty. Może dziewczyna rozmyśla o tym co czeka ja po opuszczeniu rodzinnego domu? (pusta ptasia klatka w górnej części) i odczuwa smutek – utraty tego co bylo…

Dziewczyna z klatką dla ptaków – Szkoła wenecka lub bolońska

Trochę jest kłopotu z identyfikacją postaci. Skoro to Wenecja, a kolor sukienki – czerwony, to może on sugerować to czym dziewczyna sie zajmuje – czyli jest kurtyzaną. W dawnych czasach po tym m.in, było mozna poznać było kobiety zarabiajace swoim ciałem. Otwarta klatka na ptaki sugeruje, ze mężczyzna właśnie stracił swoją niewinność. Ale czy napewno? może dziewczyna i chłopak to aktorzy włoskiej komedii dell’arte, odgrywającymi scenę między kochankami lub służącymi, często ukazywanych bez masek.

Sztuka hiszpańska

Karol II Habsburg (1661–1700), który panował w Hiszpanii od 1665 do 1700 roku, był synem Filipa IV i jego drugiej żony, Marianny Habsburg, wnuczki cesarza Ferdynanda III. Władca ten wykazywał szczególne zainteresowanie sztuką, co znalazło odzwierciedlenie w licznych artystach pracujących na jego dworze oraz w wielu projektach artystycznych, które zainicjował. Efektem tego była znacząca liczba oficjalnych portretów monarchy, z których wiele zachowało się do dziś w zbiorach hiszpańskich i europejskich.

Samych Habsburgów dość łatwo rozpoznać na obrazach starych mistrzów, Cechowali się oni wysuniętą mocno dolna szczęką.

A tak przy okazji: z rodu Habsburg chociaz z gałezi austriackiej, a nie hiszpańskiej jak Karol II – pochodziły nasze królowe (poniżej). Austriacka i hiszpańska gałęzie Habsburgów miały wspólne korzenie w XV wieku, ale podzieliły się po abdykacji cesarza Karola V w 1556 roku.
Nasze Habsburskie królowe:

Elżbieta Habsburżanka (1436–1505) była żona Kazimierza IV Jagiellończyka, nazywano ją „Matką Królów”. Przydomek ten zyskała dzięki niezwykłej liczbie jej dzieci, które osiągnęły wysokie pozycje w Europie. Była matką 13 dzieci, w tym aż czterech władców: Zygmunta I Starego, Władysława II Jagiellończyk (króla Czech i Węgier), Jana I Olbrachta, Aleksandera Jagiellończyka – wielkiego ksiąciem litewskim i królem Polski.

Anna Habsburżanka (1573–1598)- pierwsza żona Zygmunta III Wazy. Z tego zwiazku było 5 dzieci w tym przyszły król Władysław IV Wazę. Anna umarła w wieku 25 lat. Zygmunt po śmierci Anny, długo był niepocieszony i bardzo cierpiał. Aż zobaczył portrecik młodszej siostrzyczki zmarłej, poczekał aż będzie zdolna do zamążpójcia i ja poślubił.

Konstancja Habsburżanka (1588–1631) – druga żona Zygmunta III Wazy (Konstancja była młodszą siostrą Anny pierwszej żony, Konstancja urodziła 13 dzieci, w tym przyszłego króla: Jana Kazimierza Wazę.

Posiadanie tak licznego potomstwa jest pewnym cudem:) ponieważ np. Zygmunt Waza był bardzo pobożny, a wiec był wstrzemięźliwy w każdą środę, piatek, niedziele, oraz wszystkie dni wyznaczone na post, dodatkowo przed spowiedzia, oraz po spowiedzi… a dodatkowo był walecznym królem i często przebywał poza domem

Infantka Małgorzata Teresa – Warsztat Juana Bautisty Martíneza del Mazo

Skoro sztuka hiszpańska to dla mnie nie mogło się obyc bez obrazów infantek. Tym razem mamy portret infantki Małgorzaty Teresy. Jest to uproszczona wersja pełnopostaciowego obrazu autorstwa Juana Bautisty Martíneza del Mazo, asystenta i zięcia Diego Velázqueza.

Sztuka flamandzka

Sztuka francuska

Polonica

Polonicę reprezetnuje wspaniały porteret króla Stanisła Augusta Poniatowskiego oraz dwa dzieła z jego kolekcji, które przez 200 lat uchodziły za utracone w czasie zawieruchy historycznej.

Portret Stanisława Augusta w stroju Henryka IV – Louise-Elisabeth Vigee-Le Brun (Élisabeth-Louise Vigée Le Brun)

Wchodząc do galerii z daleka wita nas sam Stanisław August Poniatowski. Tym razem w stroju Henryka IV. Obraz namalowany przez Élisabeth-Louise Vigée Le Brun w 1797 roku, czyli na rok przed śmiercia (zmarł: 12 lutego 1798 w Petersburgu). Jest to jeden z dwóch ostatnich portretów króla.

Malarka namalowała króla w w kapeluszu z piórem w ciemnobłękitnym wamsie (kaftanie), i czarnym płaszczu. Moją uwagę przykuł kołnierzyk oraz medalion na grubym łańcuchu. Na medalionie – oko opatrzności. Krół cenił Henryka IV Burbona, za umiejętność utrzymania pokoju pomiędzy kalwinami i katolikami we Francji.

Élisabeth-Louise Vigée Le Brun (1755 -1842) była jedną z nielicznych malarek w tym męskim świecie. Malowała portrety przedstawiające np. Marię Antoninę. Ale zanim trafiła na jej dwór: była córką malarza który zakrztusił sie ością (! – dobrze, że Wigilia już za nami) i osierocił 10-letnią dzieczynkę. Na szczęście mogła ona mimo wszystko rozwiajć swój talent i juz w wieku 19 lat, w 1774 roku, została członkinią Akademii Świetego Łukasza – Académie de Saint Luc (w 1616 roku do Accademia del Disegno – została przyjęta jako pierwsza kobieta – Artemisia Gentileschi). Po wybuchu Rewolucji Francuskiej – wyjechała z Francji i podróżowała po Europie. W Polsce jej pracami zachwycili się m.in. Radziwiłłowie i Potoccy. W sumie w Polsce wykonała 30 dzieł. Jej obrazy możemy zobaczyć m.in. w Warszawie, Tarnowie, Krakowie,

Pejzaż z wodospadem z prawej strony – Jean-Baptiste Pillement

Dzieło powstało w latach 1765–1767 na zamówienie króla Stanisława Augusta. Po roku 1788 eksponowano je w Łazienkach Królewskich – najpierw w pałacu Myślewickim, a później w Oficynie Wielkiej. W pewnym momencie obraz uznano za zaginiony. Jest to jedno z dwóch dzieł Pillementa odzyskanych w wyniku długotrwałych poszukiwań.

Obraz autorstwa Jean-Baptiste’a Pillementa jest przykładem tzw. pejzażu idealnego, charakterystycznego dla nurtu picturesque. Artysta stworzył widok skomponowany z elementów podkreślających malowniczość, takich jak strome skały, rwący wodospad i ruiny zamku na wzgórzu. Sceneria, oświetlona ciepłym blaskiem zachodzącego słońca, przedstawia także pastwisko z pasącymi się kozami. Dzieło powstało w latach 1765–1767 na zamówienie króla Stanisława Augusta.

I tak przy okazji: jeśli obraz był na zamówienie króla, to malarz często otrzymywał dokładne wskazówki jak ma taki obraz wyglądać, jakie postacie, jak namalowane, w jakich kolorach. To nie było tak, że malarz mógł sobie namalować to co mu natchnienie przyniosło na pędzel. Zamówiony obraz musiał być wykonany zgodnie z zamówieniem. Malarz był tylko bardzo zdolnym rzemieśnikiem, ktory przenosił fantazje „sponsora” na płótno.

Bachus i Ariadna – Louis de Boullogne (?)

Obraz Bachus i Ariadna był częścią cyklu czterech dzieł inspirowanych mitologią. W XVIII wieku należał do kolekcji Zamku Królewskiego w Warszawie, ale po rozbiorach trafił do Ermitażu, a później do Carskiego Sioła. W 1928 roku powrócił do Polski jako część Zbiorów Łazienkowskich, będąc depozytem Zamku Królewskiego. Dziś wrócł do nas na czasową wystawę Gabinet sztuki europejskiej.

Malarz zaczerpnał inspirację z mitologicznych opowieści Owidiusza zawartych w Metamorfozach. Według tej historii Tezeusz, po pokonaniu Minotaura, poślubił Ariadnę, która pomogła mu w ucieczce z labiryntu, lecz później porzucił ją samotną na wyspie Naksos. Tam zjawił się Bachus, bóg wina, który zakochał się w Ariadnie i uczynił ją swoją żoną.

Przydatne informacje:

Zamek Królewski w Warszawie – Gabinet sztuki europejskiej,
Wystawa czasowa: Arcydzieła z Narodowego Muzeum Sztuki im. Bohdana i Warwary Chanenków w Kijowie
Wystawa odbywa się w dniach: 6 grudnia 2024 r. – 30 marca 2025 r.

Bilety: https://bilety.zamek-krolewski.pl/

Zobacz również:

Program wykładów online towarzyszących wystawie

Źródła informacji:

• GOV.pl
• TVN24.pl
• Polskie Radio
• HERITO
• Puls Biznesu
• Ukrainer
• Opisy obrazów pochodzą z informacji zamieszczonych na Zamku Królewskim w Warszawie przy poszczególnych eksponatach.

• o Élisabeth Vigée Le Brun – możecie przeczytać na stronach serwisu Niezła sztuka

Wychodząc z wystawy – zwróc uwagę na fragment muru. Nosi on ślady po dziurach, które zostały wywiercone by wysadzić dynamitem zamek… taka pamiątka, ze nas też wojna nie omineła i kiedyś nasze dzieła padły jej ofiarą…