Pałac w Patrykozach – perła południowego Podlasia

Wioletta w podróży 27 sierpnia 202228 sierpnia 2022

Pałac w Patrykozach – wypatrzyłam w swoich mądrych książkach jeszcze wczesna wiosną. Gdy zobaczyłam potem zdjęcia w Internecie – myśl, była jedna „chcę go zobaczyć”. Pałac ten to fantazja architektoniczna. Ale ten pałac to nie szkoła, ani muzeum. Pałac należy do rąk prywatnych.
Okazało się, że właściciele zapraszają gości do zawiedzenia swojego pałacu. No i zaczęło się. Kiedy oni zapraszali, ja nie mogłam.. kiedy ja mogłam – oni nie zapraszali. I jak zebra na pasach. Aż w końcu w natłoku rzeczy, które oglądam i planuje zobaczyć, pałac zniknął w czeluściach i trafił do krainy zapomnienia.

Gdy tydzień temu pojawił się spontaniczny pomysł na wyjazd do Narwiańskiego Parku Narodowego i patrzyłam co tu jeszcze można zobaczyć w okolicy i ‘po drodze’, pojawił mi się pałac Patrykozy. Oznaczony na mojej „mapie rzeczy do zobaczenia”. I co? Okazało się że nic z tego.. pałac niedostępny do zwiedzania. Ale… uprzejmi właściciele mi odpisali – zapraszamy w przyszłym tygodniu. Dla mnie bomba! Tym razem, plany zmienię i zobaczę tą perełkę.

Historia powstania pałacu w Patrykozach

Przy czytaniu historii pałacu trochę zmartwiłam się, ze ani nazwisko architekta ani właściciela mi nic nie mówi. A sami wiecie, że trochę pałaców widziałam w swoim życiu (tu na blogu,prowadzonym od listopada’21 jest ich tylko kropla), i trochę poczytałam na ich temat. A tu pustka.. Ale to nic, nadrobię.

Wiec, zacznijmy od właściciela

Inicjatorem budowy pałacu i jego właścicielem był napoleoński żołnierz, generał wojsk Królestwa Polskiego – Teodor Szydłowski. Generał odziedziczył po rodzicach ziemię, i po klęsce powstania wycofał się z życia publicznego i postanowił stworzyć swój mały raj. I w 1832 roku rozpoczęły się prace nad miejscem zwanym przez niektórych „perłą południowego Podlasia”. Pięknie, prawda?
W ramach zaplanowanych prac, postanowił oprócz pałacu dla kawalera, wybudować domy murowane dla mieszkańców wsi.
Ups..napisałam pałac dla kawalera? No, tak.. Pan generał oraz jego brat postanowili, ze na nich zakończy się linia rodu Szydlowieckich. Ich ojciec był targowiczaninem. I synowie uznali to za ujmę na honorze rodu, i uznali, że czas zakończyć ród. Jak postanowili, tak uczynili.

Czas na architekta

Generał zatrudnił architekta – Franciszka Jaszczołda (1806-1873). Z tym architektem nie miałam wcześniej do czynienia. Wiec, mnie to zaintrygowało. Okazało się ze jednak mamy wspólnego znajomego. Ponieważ Franciszek Jaszczołd współpracował przy budowie z Pałacu Pusłowskich w Kosowie (Białoruś) z synem wielkiego Henryka Marconiego – Władysławem Marconim. Dla przypomnienia Władysławowi Marconiemu zawdzięczamy chociażby fasadę hotelu Brystol w Warszawie. Ale..

Ale.. to jeszcze nie wszystko, moja mądra książka o pałacach mówi mi, że kontakt między Franciszkiem Jaszczołdą a architektem Adamem Idźkowskim nie jest wykluczony i być możne znał dzieło które wydał Idźkowski w 1843 „Plany budowli – w rozmaitych stylach architektonicznych” Jak to napisali Baraniewski i Jaroszewski „Tylko ci dwaj architekci mogli w tym czasie w Polsce zdobyć się na tak swobodną i niekonwencjonalną interpretację form gotyckich”. Bardzo mi to zdanie przypadło do serca. Tym bardziej, że przeczytałam też zdanie „Talent kompozycyjny i fantazja Franciszka Jaszczołda osiągnęły w Patrykozach szczyty”.
W „Tygodniku Ilustrowanym” z 1866 r pisano „Wszędzie znać chęć odznaczania się oryginalnością i fantazją. Kurniki, drwalnie, pałac gotycki z wieżą i mostami, parkany, mostki, każdy tam w innym stylu i guście często w szczegółach dziwaczne, całość jednakże z powodu rozmaitości i rzeczywistego smaku, jest bardzo powabną„. Miodzio!!!

Franciszek Jaszczołd był herbu Trąby. Studia zaczął Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, a potem przeniósł się na Sekcję Budownictwa i Miernictwa. Jego dalszą naukę przerwało Powstanie Listopadowe, i zamknięcie przez carat uczelni. I w tym momencie zajął się pracą architekta „na wschodniej ścianie Polski”. W latach 40-tych ożenił się, z Salomeą Teklą Ludmiłą z Rudnickich. Po ślubie wprowadził się do olbrzymiego majątku żony i zajął się zarządzaniem majątkiem. Aż szkoda! Ale fajnie by było, gdy by więcej takich pałacyk jak w Patrykozach było na naszych ziemiach.

Dzieła Franciszka Jaszczołda

Wśród pałaców, które wyszły spod jego deski kreślarskiej można wymienić:

Na terenie obecnej Białorusi:
- Pałac Pusłowskich w Kosowie
- Pałac w Wistyczu
- Pałac Kowerdziaki
Na ternie Polski:
- Pałac w Korczewie (i teraz anegdotka: gdy tydzień temu okazało się, ze Pałac w Patrykozach jest niedostępny, to na listę miejsc w których można by się zatrzymać, wpadł ten pałac – ale była, już noc wiec, nic nie doczytałam „kto co i jak”. A w czasie wyjazdu.. okazało się ze Narwiański Park Narodowy i leniwy obiad zabrał tyle czasu, że spalony pałac musi poczekać na inną okazję…a teraz niespodzianka, to dzieło tego samego architekta mnie wzywa! A ja zignorowałam bezczelnie to wezwanie.. brrr, ale to nic, zaraz po zobaczeniu Pałacu w Patrykozach tam pojechałam)
- Pałac w Rozkoszy (dawniej Rozkoszy) – sama nazwa brzmi rozkosznie trzeba zaplanować tam wyjazd.. oj, znowu ciągnie mnie pod wschodnią granicę! W Rozkoszy miało narodzić się płomienne w skutkach uczycie pomiędzy Anną z Sanguszków Radziwiłłową, a carem Piotrem I Wielkim. Owocem ich rozkoszy miał być: Hieronim Florian Radziwiłł, zwany później Okrutnym Księciem. Ale więcej, opowiem jak odwiedzę pałac.
- Prawdopodobnie też przebudowana neogotycka pałacu Konstantynowie jest jego dziełem – być może współpracował tu z Dziekońskim.

Trochę popłynęłam w tej dygresji – ale sami sprawdźcie w Internecie – czy nie warto zaplanować wizyt by obejrzeć dzieł tego architekta. W swoich mapach google oznaczyłam pałace jako „chcę zobaczyć” – żeby mi się wyświetliły, jak będę się zastawiać „gdzie by tu pojechać”.

A teraz czas na pałac w Patrykozach.

Budowa pałacu (i budynków wokół niego) w Patrykozach zajęła.. 11 lat. Brawo dla inwestora, że się nie zniechęcał.
Budowa zaczęła się od usypania sztucznego wzgórka, na podmokłym terenie. Do tego sztucznego wzgórka podciągnięto rampę z ceglanymi arkadami. A następnie posadzono graby.

Pałac jest pełen sterczyn, pinakli, lizen z płycinami, maswerków, otwory okienne zamknięte łukiem ostrym lub łukiem w ośli grzbiet. Zresztą jeśli chodzi o otwory okienne, przejścia – to jest taka różnorodność tu nagromadzona, że aż wiruje w głowie.

Budynek Pałacu w Patrykozach ma skomplikowany układ. Każda jego strona, jest zupełnie inna (tak samo jest w przypadku neogotyckiego Pałacu Szustra w Warszawie):

środek – jest wzniesiona na planie kawałka koła. Od strony południowej – jest to widoczne w postaci cudownej galerii. Przeciwna strona „wklęsła” to wejście do pałacu
cześć zachodnia – trzy kondygnacyjna wieża, 25 metrowa – ze ściętymi narożnikami.
od południa – dwu kondygnacyjna okrągła baszta

W środku pałacu – były cudowne kominki – ale wszystkie zostały zniszczone. To co dzisiaj zobaczymy w pałacu – to zakup właścicieli z innych obiektów, niektóre sprowadzane z Niemiec, inne ze śląska. Nota bene – większość kominków, które możemy dzisiaj podziwiać – działają! i są postawione tam, gdzie były kominy – które możemy podziwiać nad dachem pałacu.

Wnętrza pałacu w Patrykozach

Jeśli chodzi o pomieszczenia we wnętrzach:

na dole jest
- sień, przez która się wchodzi do korytarzyka, skąd prowadzą drzwi do:
  - pomieszczeń prywatnych. Ha! pisząc ten post, zorientowałam się że nie widziałam, żadnych pomieszczeń kuchennych. Fakt, w pałacach czasami kuchnia była oddzielnym budynkiem, ze względu na możliwość zaprószenia ognia przez podkuchenne, a wiadomo, w pałacach były zgromadzone dzieła sztuki. A poza tym, jest część piwniczna, której też nie widziałam.
  - galerii,
    - po jednej stronie znajduje się salonik z przejściem do baszty, do której przechodzi się przez cudowne ośle łuki
    - po drugiej stronie – znajduje się m.in. jadalnia. przez która przechodzi się dalej…
  - pomieszczenia z klatką schodową – która jest współczesnym dziełem. Kiedyś tu były żeliwne, spiralne schody. Konserwator zgodził się na wybudowanie schodów drewnianych, dzięki czemu właściciele mają dogodny dostęp do piętra.
na piętrze są sypialnie, w tym jedna połączona z gabinetem i pięknym biureczkiem, które jakiś wieśniak, używał jako swój stół roboczy. Właścicielom udało się go odkupić.
w pałacu są teraz 4 łazienki – ale to już współczesne dzieło. Bo kiedyś nie było, takich potrzeb. W końcu służba przynosiła do sypialni miskę, i można było się obmyć, a raz na jakiś czas w pomieszczeniu przy kuchni stawiano wannę i blisko, z kuchni przynoszono gorącą wodę i można było zażyć kąpieli.

Szkoda, że nie byłam na wieży na najwyższej kondygnacji. Stamtąd musi być widok! Może wam się uda.

Właściciele pałacu w Patrykozach

Pierwszym był Teodor Lubicz-Szydłowski, ale jak wspominałam był kawalerem. Wiec, w testamencie przepisał majątek bratankowi.
Antoni Szydłowski (bratanek) sprzedał majątek w 1871 roku
Rajmund Skarżyński – był kolejnym właścicielem, ale krótko
Leon Kozłowski – był właścicielem w 1878 roku
Hipolit Cichowski
Stanisław Cichowski (syn Hipolita) – był właścicielem w latach 20 XX wieku. Wówczas majątek obejmował 1116 hektarów. Szczęście w nieszczęściu została przeprowadzona parcelacja majątku
ksiądz Solnicki – zakupił resztówkę z pałacem i otaczającym go parkiem.
Po II wojnie resztówka pozostawała przez jakiś czas w rękach prywatnych – potem Pałacem władał Skarb Państwa
rolnik J. Wiąsek – oko 1987 roku zakupił część gruntów zakupił od gminy .
mniej więcej w latach 90tych XX wieku:
- 2/3 majątku należało do Skarbu Państwa
- 1/3 do Joanny i Adama Gesslerów – który zakupił park i pałac od Wiąska.
Maurycy Zając – zakupił pałac około 2003 roku i przywrócił mu świetność. Wielkie gratulacje i podziw. Chapeau bas.
ogłoszenie o sprzedaży pałacu: http://www.gminabielany.pl/container/Palac.png

Trudne czasy w historii pałacu w Patrykozach

Najtrudniejsze czasy dla pałacu to oczywiście moment po wojnie. Okoliczni mieszkańcy dokonywali celowej dewastacji pałacu. Wyrywali elementy drewniane, niszczyli sztukaterie. Zrywali gipsowe ozdoby, by szukać pod nimi gwoździ. Dzisiaj w galerii można zobaczyć 3 (!!!) płytki, które zostały właścicielom oddane przez mieszkańców wsi. Dach został zerwany. Korkiem który były wyłożone ściany – palono w wiejskich piecach. W pomieszczeniach płacowych hodowano nawet świnie.

Kolejny czas to już przed 2000 rokiem, gdy zaczęto szukać skarbów, albo bardzo nie umiejętnie prowadzono jakieś prace. Podkopano nawet fundamenty 25 metrowej wieży pałacowej. Wynikiem, czego wieża się zawaliła!!!
W galerii pałacu znajduje się zdjęcie pokazujące stan fasady pałacu sprzed remontu.

Podczas oprowadzania dowiedziałam się, że mieszkańcy wsi, potrafili podsypywać modrzewie solą by „umarły na stojąco” i można było je legalnie ściąć.

Nagrody

Właściciele pałacu otrzymali w 2017 r. nagrodę Ministra kultury i Dziedzictwa Narodowego w konkursie „Zabytek Zadbany”.

Dyrektor siedleckiej filii Państwowej Służby Ochrony Zabytków – Stanisław Fiedorczuk powiedział Życzyłbym sobie, aby ten sam właściciel nabył jeszcze kilka innych zabytkowych obiektów w naszym regionie. Trudno mieć jakiekolwiek zastrzeżenia do prowadzonej rewaloryzacji. Jestem bardzo zadowolony ze współpracy

Dobrze, że teraz jest już w dobrych rękach i możemy go podziwiać.

Przydatne informacje:

Dostępność pałacu w Patrykozach

pałac jest własnością prywatną. Ale właściciele są tak mili, że od czasu do czasu zapraszają gości/zwiedzających i za kilka złotych można pałac zobaczyć.
W celu ustalenia terminu – można skontaktować się via FB – szybko otrzymywałam wiadomości, wysyłane późnym wieczorem.
po pałacu oprowadzają właściciele 🙂 i cudownie opowiadają.
za zwiedzanie pałacu płaci się gotówką.
poza pałacem można zwiedzać:
- park w stylu angielskim
- dwa mosty otaczające wzgórze
- stawy