Biblia Gutenberga z Pelplina w Muzeum Narodowym w Warszawie – do 23 marca 2025
Biblia Gutenberga to jedno z najważniejszych osiągnięć w historii druku. Johannes Gutenberg wyprodukował ją w latach 1452–1455, korzystając ze swojego przełomowego wynalazku – ruchomych czcionek odlanych ze stopu metali oraz prasy drukarskiej.
Łącznie wydrukowano około 180 egzemplarzy Biblii (150 sztuk na papierze i 30 sztuk na pergaminie), z czego do naszych czasów przetrwało jedynie kilkanaście sztuk.
Co również ważne: Gutenberg opracował recepturę farby drukarskiej, składającej się z sadzy i oleju lnianego. Farba Gutenberga była w użyciu aż do XIX wieku.
Obecnie istnieje wyjątkowa okazja, by zobaczyć Biblię Gutenberga w Muzeum Narodowym w Warszawie. Jest ona prezentowana w Galerii Sztuki Średniowiecznej i dostępna dla zwiedzających do 23 marca 2025 roku.
Co ciekawe, ekspozycja Biblii w Muzeum Narodowym jest zmienna – co jakiś czas zmieniana jest widoczna karta. Oznacza to, że przy kolejnej wizycie można zobaczyć inną stronę. Warto więc wracać i porównywać kolejne fragmenty.
Wyjątkowość Biblii Gutenberga
Co sprawia, że Biblia Gutenberga z Peplina jest tak niezwykła? Przede wszystkim jej bogata historia oraz detale techniczne, które pozwalają nam lepiej zrozumieć tajniki XV-wiecznego druku.
Jednym z najbardziej intrygujących elementów pelplińskiego egzemplarza jest odcisk upuszczonej czcionki na 46. karcie pierwszego tomu. Ten przypadkowy ślad stał się cennym źródłem wiedzy dla badaczy dawnej typografii. Dzięki jego analizie udało się określić nie tylko rozmiar czcionek, ale również wymiary prasy drukarskiej używanej przez Gutenberga. Było to kluczowe odkrycie, które pomogło lepiej zrozumieć proces powstawania pierwszych drukowanych książek.
Kolejnym elementem wyróżniającym pelpliński egzemplarz jest jego XV-wieczna oprawa, wykonana przez introligatora Henryka Costera z Lubeki. Na jej wyjątkowość wskazuje nie tylko kunszt wykonania, ale także drobna sygnatura pozostawiona przez mistrza introligatorstwa.
Nie mniej istotne są ręcznie wykonane iluminacje i marginalia, czyli dopiski na marginesach. Ozdobne inicjały i dekoracyjne zdobienia świadczą o wysokiej wartości artystycznej tego egzemplarza.
Przed II wojną światową Biblia Gutenberga została wywieziona z Peplina do Warszawy, a następnie do Paryża, a później w 1940 roku do Londynu, i później do Kanady. Do Pelplina została przywieziona dopiero w 1959 roku.
Krótko o Gutenbergu
Johannes Gutenberg (ok. 1400 (?)–1468) był niemieckim złotnikiem, grawerem i wynalazcą, który zrewolucjonizował świat, opracowując technikę druku z użyciem ruchomych czcionek. Urodził się w Moguncji w rodzinie bardzo dobrze sytuowanej. Prawdopodobnie studiował w Erfurcie i uzyskał tytuł bakałarza sztuk wyzwolonych. Później powrócił do Moguncji, gdzie zdobył wiedzę dotyczącą obróbki metali i kamieni szlachetnych, zajął się również mincerstwem.
W latach 40. XV wieku, po wielu latach eksperymentów, Gutenberg stworzył prasę drukarską, czerpiąc inspirację z mechanizmu używanego w prasach do wyciskania soku z winogron. Połączył tę ideę z techniką odlewania metalowych czcionek, co umożliwiło masową produkcję książek.
Pomimo przełomowego wynalazku, Gutenberg nie odniósł sukcesu finansowego. Zadłużył się u swojego wspólnika, Johanna Fusta, który wytoczył mu proces o zwrot pożyczki. Po przegranej sprawie sądowej musiał przekazać Fustowi swoją drukarnię.
Ostatnie lata życia spędził w biedzie. Zmarł 3 lutego 1468 roku w Moguncji. Jego grób nie przetrwał do współczestności.
Proces produkcji czcionek
- Projektowanie liter: Na początku tworzono matryce z wyrytymi wzorami poszczególnych liter. Każda litera była precyzyjnie rzeźbiona w twardym materiale, takim jak stal.
- Tworzenie formy: Matrycę umieszczano w specjalnej formie odlewniczej, zwanej patrycą, która kształtowała zewnętrzny wygląd czcionki.
- Odlewanie czcionek: Do formy wlewano stopiony metal, najczęściej stop ołowiu, cyny i antymonu. Po ostygnięciu i stwardnieniu metalu, formę otwierano, a gotową czcionkę wyjmowano i oczyszczano z nadmiaru materiału.
- Obróbka i sortowanie: Każdą czcionkę dokładnie sprawdzano pod kątem jakości, a następnie sortowano i układano w kasztach drukarskich, gotowych do składania tekstu.
Działanie prasy drukarskiej
Prasa drukarska Gutenberga była inspirowana prasami używanymi do tłoczenia winogron. Składała się z ruchomego blatu, na którym układano złożony tekst pokryty farbą drukarską. Na to kładziono zwilżony papier, a całość przesuwano pod deskę dociskową. Następnie za pomocą śruby lub dźwigni dociskano deskę do papieru, przenosząc obraz z czcionek na kartkę. Po podniesieniu deski papier zdejmowano i odkładano do wyschnięcia. Ten proces pozwalał na szybkie i wielokrotne powielanie tekstów.
Aha: dla jasności: kolorowe „wstawki” – to dzieło luminatora.
Czy Gutenberg był pierwszy?
Choć druk z ruchomą czcionką przypisuje się Gutenbergowi, to pierwszy taki system stworzył chiński kowal Bi Sheng już w XI wieku. Jego wynalazek nie rozpowszechnił się jednak z powodu kruchych glinianych czcionek oraz skomplikowanego pisma chińskiego, liczącego tysiące znaków.
W XIII wieku w Chinach zastąpiono gliniane czcionki drewnianymi.
W XV wieku w Korei wprowadzono metalowe.
Podobne koncepcje dotarły do Europy, gdzie Laurens Janszoon Coster z Haarlemu miał rzekomo pracować nad drukiem przed Gutenbergiem. W gronie pionierów wymienia się też m.in. Johanna Mentelina i Prokopa Waldvogela.
Nie ma jednak dowodów, by którykolwiek z nich faktycznie wyprzedził Gutenberga, dlatego to właśnie jego uznaje się za ojca druku w Europie.
Biblia Gutenberga jest dziełem wyjątkowym – wiec, wybierzsz się do Muzeum by zobaczyć to dzieło.
Przydatne informacje:
Biblię można zobaczyć w Muzeum Narodowym w Warszawie do 23.03.2025. Bilety: https://www.mnw.art.pl/wizyta/
Przeczytaj również:
- https://gnn.pl/jan-gutenberg-nie-wymyslil-ruchomej-czcionki-jak-dzialal-jego-wynalazek/
- https://mlodytechnik.pl/technika/3275-prasa-drukarska
- https://art24.pl/jan-gutenberg-wynalezienie-druku-biblia-gutenberga/
- https://www.muzeumzamoyskich.pl/gutenberg
- https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/550-lat-temu-zmarl-jan-gutenberg-wynalazca-druku
- https://zyciorysy.pl/biografia/johannes-gutenberg/
Ilustracja ponizej – z przymrużeniem oka – nie traktuj jej dosłownie:)
